Januari 2023 - Twee dagen koffie, koffie en nog eens koffie. Op vrijdagmorgen worden we om acht uur opgehaald. We gaan naar San Ramón, een dorp in de buurt van Matagalpa. Daar ligt het kantoor van de coöperatie UCA San Ramón. We hebben afgesproken met doña Blanca, de manager van deze coöperatie. Ze ontvangt ons hartelijk en wijst ons de weg naar de ruimte waar we dat gesprek gaan hebben. Er voegen zich twee medewerkers bij ons; Darling, adviseur inzake verdere ontwikkeling van de coöperatie voor de leden (socios) en Marlon, verantwoordelijk voor het commerciële deel.
We zijn amper binnen en staan stil bij een grote zeef beladen met nog bleke koffiebonen. Doña Blanca legt uit, dat er nogal wat te doen is rondom het veredelen van koffierassen. Het gaat om het kweken van resistente rassen, waar men mee bezig is sinds de dramatische ervaringen met de roya (koffieroest), een zeer besmettelijke koffieziekte, die 80% van de plantages heeft aangetast in 2013. Hoe creëer je nieuwe sterke variëteiten? Dat is de grote vraag die deze coöperatie bezig houdt, zeker omdat men ook op verantwoorde wijze koffie wil produceren.
Verantwoord produceren
Dat staat hoog in het vaandel van UCA San Ramón. Wat houdt dat in? Kort gezegd: zónder insecticiden en zónder kunstmest. Maar hier houdt het voor deze coöperatie niet op. Ook werken op de diverse coöperaties géén kinderen, worden er scholingen gegeven aan de socios over gender, over milieu, over de wettelijke regels, over hoe jongeren te integreren in dit type arbeid en - uiteraard - betreffende deskundigheidsbevordering voor de boeren en boerinnen. Deze criteria zijn ook van belang voor het verkrijgen van het certificaat ‘fair trade’ (het keurmerk eerlijke handel). Alle koffie die de UCA levert voldoet aan deze criteria. Het ándere keurmerk, voor café orgánico (organische koffie) zouden ze ook kunnen aanvragen, maar hiervoor moet (veel) geld worden betaald en wat de socios er mee opschieten staat in geen verhouding. En omdat de fairtrade koffie ook criteria heeft voor de milieuaspecten van de productie, heeft men voor dit keurmerk gekozen.
De koffieprijs
Om met de deur in huis te vallen: de minimumprijs voor koffie met het fairtrade keurmerk is 140 dollar per quintal (=46 kg). Daar komt nog 20 dollar premie bovenop. Bij de inname van de koffie krijgt de producent hiervoor een bewijs met een stempel.
De prijs is sinds 2014 (!) hetzelfde gebleven. Dit jaar hoopt Nicaragua een prijs van 185 dollar te krijgen, wat nog niet zeker is. Marlon, de expert in commercialisering, zegt dat de prijs 220 dollar zou moeten zijn als men alles doorberekent. De vaststelling van de dagprijs is afhankelijk van de beurs in New York, men heeft daar weinig invloed op. Ook is er sprake van enorme schommelingen. Zo hoorden we dat de prijs in één maand 400 córdobas was gezakt (40 córdobas = 1 euro). Sommige boeren/innen nemen het risico een betere prijs af te wachten als deze hun inziens te laag is, maar evengoed kan de prijs zakken.
We hebben enigszins zicht gekregen op de hoeveelheid werk en de benodigde deskundigheid bij het proces van plant tot “kopje koffie”. Het is dan beschamend te weten hoe weinig de producent betaald krijgt en dat zonder ook maar enige invloed daarop te hebben.
Waarom een coöperatie?
We bezoeken dus coöperaties, die deel uitmaken van één grote coöperatie, UCA San Ramón genaamd. Deze coöperaties liggen zeer verspreid in de regio; het zijn kleine buurtschapjes die een al dan niet hechte gemeenschap vormen, vaak met een generatielange familiestructuur. Per familie hebben ze bijvoorbeeld een twintigtal manzanas (1 mz = 0,75 ha), die weer verdeeld zijn onder de zonen en dochters. Zo kan het zijn dat een socio maar een halve manzana bezit. Toch biedt de coöperatie veel voordelen: er is een instantie waar men op kan terugvallen, er is vanuit de coöperatie aandacht voor de gezondheid, voor het onderwijs, voor de wegen en paden voor het transport en ook voor de scholing (zie boven). We hebben geconstateerd dat de socios trots zijn op hun lidmaatschap, omdat de mensen zich kunnen ontwikkelen.
De coöperatie heeft inmiddels ook een eigen bodega en een eigen proeflokaal en men wil ook nog graag een eigen beneficio hebben. Dat is het bedrijf dat zorgt voor het drogen van de koffie, de controle en uiteindelijk de export. Als ze zelf meer doen, als coöperatie, houden ze ook meer over. De Canadese regering steunt hen hierbij via het World Food Program. Alles ziet er nog behoorlijk nieuw uit. Wij gaan de koffie proeven die in het proeflokaal ter plekke voor ons wordt gebrand, gemalen en gezet. De heren (Marlon en zijn collega Sergio) hebben wat moeite met de juiste dosering, maar uiteindelijk proeven we de Matagalpa koffie zo vers als in Nederland niet mogelijk is.
Koffieplukken, lukt dat?
Het is zaterdag. We staan vroeg op - naar Nederlandse begrippen - het is namelijk zes uur. We wassen ons in het primitieve badkamertje, kijken wat rond en ik maak een korte wandeling in de buurt, ik zie een paar huizen verscholen in de weelderig begroeide omgeving. Een huis heeft zelfs een schotel, contact met de buitenwereld is er dan zeker. Ik bevind me, omgeven door de koffieplantages, hoog in de bergen. Ik zie een heel diep gat van ongeveer één vierkante meter. Bij navraag blijkt dat een ‘goudmijn’ in aanleg te zijn. In de buurt zien we plotseling veel witte zakken liggen, ook van de gouddelvers dus, een nogal gevaarlijk werk. Deze business levert ongetwijfeld veel stof tot verdieping, maar daarvoor zijn we niet hier.
Rond acht uur worden we opgehaald door een camioneta van UCA San Ramón om ons naar een koffiecoöperatie te brengen. Die bereiken we na een fikse klimpartij, jawel, nóg hoger in de bergen. Deze coöperatie draagt de naam: Sofío Sánchez en telt 27 socios. Yodaira - een flinke meid van 25 jaar - heet ons hartelijk welkom, ze is de promotora van deze coöperatie en voert deze taak met verve uit.
Ze is de dochter van ouders die deze coöperatie opgericht hebben en zij hadden de wens hun kinderen méér te geven dan zijzelf hadden ontvangen. Dus: naar school, meehelpen in het boerenbedrijfje en een stukje land voor je zelf zo gauw het kon. Ze vertelde het zó enthousiast, dat je het wel móest geloven en dat deden we dan ook. En dan is ze ook nog docent, student (op zondag) en gemeenteraadslid, ook al moet ze daar een uur voor reizen. Haar broer Erick kwam aanlopen en nam als voorzitter van de coöperatie het woord, evenals een oudere vrouw van 67 jaar, María geheten, een van de oprichters. Bij het aanhoren van wat deze mensen vertelden, doet het verkrijgen van positieve energie de rest. Het decor is een met planken gebouwd ‘huisje’ voor Yodaira en haar dochtertje van drie jaar, op de achtergrond beneden is de boerderij van golfplaten van haar ouders. Verder zien we een paar koffiezeven, een koffiemolentje, een slang voor het water en een grote bak over de grond. Later blijkt wel waarvoor alles dient.
De berg op
Een half uur na aankomst is ons groepje uitgebreid met andere (familie)leden. We trekken uitgerust met manden het bos in: bomen, struiken en veel koffieplanten die al kaalgeplukt zijn. We kruipen onder een ontzettend dikke, grote boomstam door, die omgewaaid is tijdens de orkaan Julia in november jongstleden. Het pad loopt vrij steil omhoog. De manden worden omgegespt en de eerste koffiebonen kunnen geplukt worden. Ik moet moeite doen om op de been te blijven, de grond is glibberig, de helling steil en de takken van de koffiestruiken zijn niet dik genoeg om je aan vast te houden. Stevig staan en plukken maar: met twee handen, één voor één. Het is niet de bedoeling takjes van de struik mee te plukken, want die produceren volgend jaar nieuwe bonen. Dat laatste voorkómen valt voor mij als beginner niet mee; soms komt er toch een takje met de boon mee. De ervaren plukkers hebben een geweldige handigheid, die ik niet heb, logisch! Het plukken is een belevenis: het verbaast me dat aan een schamel takje toch zoveel bonen kunnen groeien. Hoe hoger we komen, des te minder is er nog geplukt en is er voor ons des te meer te doen. We zijn met een leuk groepje: de medewerkers van UCA San Ramón, Yodaira, haar zus Brenda en broer Erick en enkele bevriende vrouwen. Als je die ziet plukken, dan moet je je best doen om de beweging van de vingers te volgen. Ik doe mijn best, probeer toch wat kwantiteit te halen, maar we gooien bonen soms in elkaars manden. Het gaat er bij het ‘echte’ plukken anders aan toe. Men plukt dan een 15 tot 20 manden per dag, voor mij onvoorstelbaar veel. Tussendoor is er wel wat afleiding, een mandarijntje dat gegeten wordt, gepraat en gelach, maar zeker ook ‘productie halen’.
De verwerking
Na anderhalf uur is het genoeg, zeggen ze, en dus dalen we af naar de boerderij, alle bonen verzameld in een zak. Eenmaal beneden doen ze de geplukte koffiebonen in een bak. Deze bak wordt geleegd in de bak van het koffiemolentje, dat (met de hand) wordt rondgedraaid (ook door ons) om de bonen te ontpulpen. De pulp valt in een bak aan de ene kant, de bonen (nu pergamino genaamd) verschijnen aan de andere kant. Het blijkt dat de pulp, na wat gedroogd te zijn, gebruikt wordt als compost voor de koffieplant. Ter toevoeging: zo worden in de plantages bananenbladeren gekapt om de grond- en waterhuishouding op peil te houden. Dit zijn voorbeelden van de organische productie.
De nog natte koffiebonen worden in de betonnen bak bewaard tot de volgende dag (ze fermenteren) en worden dan gewassen. Het laagje ‘honing’ moet er namelijk vanaf. Daarna worden de bonen gedroogd in de grote zeven. De koffie kan met een vochtpercentage van 46% worden geleverd bij een ophaalpunt, vanwaar deze naar een beneficio gaat. Dat is het bedrijf waar koffie van veel producenten wordt gedroogd en wordt voorzien van een kwaliteitslabel. We brengen een bezoek aan zo’n beneficio vlakbij Matagalpa. Er zijn er aan de grote weg naar Managua vele. Koffie ligt uitgespreid op uitgestrekte vloeren, in kleine ruggetjes, die omgewoeld worden om te drogen in de (hete) zon. Veel arbeiders zijn daar werkzaam, zeker de administratie en kwaliteitszorg vergen veel deskundigheid. De softwareprogramma’s maken de registratie van eigenaar, hoeveelheid, kwaliteit, datum van levering etcetera mogelijk. Als het dreigt te gaan regenen, is het alle hens aan dek: er wordt gerend, zakken op elkaar getast en afgedekt met grote lappen landbouwplastic. We zagen het voor onze ogen gebeuren. Er lijkt sprake van een lichte paniek.
Onze koffie-ervaring loopt hiermee op een einde. We klimmen in de camioneta en rijden richting ons logeeradres in La Reyna. Ter afscheid van onze betrokken begeleiders drinken we nog een kop koffie in San Ramón, in een koffietentje dat vrouwen hebben opgezet en beheren, ook alweer zo’n mooi project. Heerlijke koffie!
Toon Oomen
