logo Stedenband Tilburg-Matagalpa

 

3. Chili muurschildering universiteitFebruari 2023 - Joehee! 's Werelds mooiste muurschildering bevindt zich in onze stad. Maar dat Tilburg muurschilderkampioen is heeft toch meer te maken met de Stedenband Tilburg-Matagalpa (STM). Al sinds 1988 siert STM de stad met allerlei murales - met medewerking van jonge burgers én met een boodschap.

De Tilburgse muurschildering Trashure is onlangs verkozen tot het mooiste piece of street art ter wereld. Het werk is te zien op een gevel van een recyclingbedrijf aan de Centaurusweg. Bij een selectie van werken uit tien landen gaf een internationaal publiek deze muurschildering de meeste stemmen. Het is een kers op de taart van Tilburgs stimuleringsbeleid in de afgelopen jaren voor deze kunstvorm. Er bestaat ook een rondleiding door de stad langs allerlei schilderingen, vormgegeven door de lokale kunstenaarsscene. Wel heel spijtig dat ze voorbijgaat aan de vele Nicaraguaans-Tilburgse muurschilderingen.

Maatschappelijk geëngageerd

Voor de oorsprong van muurschilderingen kun je ver in de tijd terug gaan. Tot in de prehistorische grotten.

Je zou de huidige muurschilderingen ook kunnen zien als een voortzetting van de kerkramen van vroeger, toen veel mensen ongeletterd waren. Ze hadden een religieus-opvoedkundig oogmerk. In Tilburg kennen we overigens ook veel mooie gevelreclames uit de eerste helft van de vorige eeuw. Die zijn natuurlijk gewoon uit commercieel oogpunt gemaakt, maar worden nu als fresco's van de stad zoveel mogelijk in ere hersteld. De waarde van de panden stijgt er zelfs door.

Muurschilderingen in de moderne tijd zijn vaak maatschappelijk geëngageerd en niet zelden didactisch van aard, dat wil zeggen sociaal en politiek opvoedkundig. In Noord-Europa kennen we deze schilderkunst ook van Noord-Ierland, waar de afbeeldingen vooral bedoeld zijn om terrein af te bakenen tussen katholieken en protestanten, met veel historische referenties en verheerlijking van eigen helden.

Mexico en Chili

De oorsprong van het muralisme ligt echter in Latijns-Amerika. In de jaren twintig van de vorige eeuw was Mexico een door de revolutie verscheurd land. De nieuwe regering streefde naar het creëren van een nieuwe samenleving gebaseerd op een diverse, rijke geschiedenis. Bekende kunstenaars mochten toen met overheidssubsidie muurschilderingen aanbrengen op publieke gebouwen en scholen in Mexico-Stad. Historisch gemarginaliseerde groepen, veelal analfabeet, kregen zo voor het eerst een plek in de Mexicaanse geschiedenis. Dit moest bijdragen aan het verenigen van het land. De Mexicaanse muurschilderbeweging heeft grote invloed gehad op de activistische en moderne muurschilderingen  van vandaag de dag wereldwijd.

In de jaren zeventig, midden in de koude oorlog, was Chili het epicentrum. De politieke spanningen aldaar en de militaire staatsgreep in 1973 door Pinochet, waarbij de gekozen linkse president Allende om het leven kwam, hebben heel wat verf op muren doen belanden. Uit solidariteit met het Chileense volk verscheen ook in Tilburg een muurschildering, op de Hogeschool, bij de hoofdingang. Tilburg herbergde toen veel Chileense politieke vluchtelingen. In de jaren tachtig bracht de Tilburgse Schildersbrigade discussies op gang over allerlei politieke thema's waaronder de fabriekssluitingen. Muurschilderingen waren een uiting van een generatie met een groot verlangen naar sociale en politieke verandering, zowel in Chili als hier in Nederland. Doodzonde dat de Chileense muurschildering op de universiteit verwijderd is. Ook is het wel treurig dat de muurschilderingen van tegenwoordig zo braaf zijn; niets over de oorlogen en de vluchtelingendrama's van heden ten dage. Mogelijk zijn er andere uitingsvormen voor in de plaats gekomen.

Democratische waarden

Tijdens de koude oorlog hadden de Latijns-Amerikaanse regimes totale controle over de media in hun land. Graffiti was daarom het belangrijkste communicatiekanaal voor opposanten en dissidenten. Het was zowat de enige manier om democratische waarden te onderstrepen. Alleen al de ongehoorzaamheid van het schrijven op een muur was een symbool van verzet. Ook heden ten dage is in veel Latijns-Amerikaanse landen het merendeel van de media (televisie, radio, print en online) in handen van enkele bedrijven, gerund door bepaalde families. De mediabedrijven worden gecontroleerd door patriarchale dynastieën. Deze families vormen de politieke elite en weten hun macht al decennia te handhaven. Een graffititekst in Medellín, Colombia vat dit treffend samen: “De staat heeft de media, wij hebben de muren”. Het verspreiden van boodschappen op muren is diep geworteld in de Latijns Amerikaanse cultuur. Het wordt in hoge mate geaccepteerd en gerespecteerd. In verschillende landen zijn wetten aangenomen die deze kunstvorm legaliseert.

In Nicaragua is het muurschilderen niet meer weggegaan sinds de Sandinistische revolutie van 1979. Het muralismo heeft zich sindsdien doorontwikkeld en is aardig geprofessionaliseerd. Elke, van oorsprong Sandinistische, wijkorganisatie heeft het wel in zijn programma en laat kinderen en jongeren eraan proeven en zich bekwamen. Hieruit zijn ook de muurschilders voortgekomen die in de afgelopen decennia in Tilburg te gast zijn geweest, zoals Tania, Kathy, Rafaël en Manuel. Ze hebben samen met onze kinderen gewerkt, precies zoals ze ook doen bij hun workshops in Nicaragua.

Tilburgse murales

Nog altijd hebben de murales in Nicaragua een maatschappelijke boodschap. Ook in Tilburg is dat zo. De Nicaraguaanse muurschilderingen die sinds 1988 in Tilburg zijn verrezen hebben altijd een bepaald thema. Een specifieke Global Goal, zoals we dat tegenwoordig zeggen. Bijvoorbeeld het thema 'alle kinderen naar school', tegen kinderarbeid en schoolverzuim. We zijn ons in Nederland niet altijd meer bewust van het voorrecht naar school te mogen en te kunnen gaan.

Op het betreffende thema maken de basisschoolkinderen een week voordat de schilder arriveert geheel vrije tekeningen. De kunstenaar voegt dan elementen hieruit samen in een totaalontwerp dat uiteindelijk op de muur gaat komen. De kinderen schilderen en be-verven vervolgens de panelen, steeds in kleine groepjes onder enthousiaste Nicaraguaanse leiding. Het resultaat is altijd verbluffend en naar tevredenheid van de hele schoolgemeenschap. Belangrijker nog is het leer- en maakproces, met een 'vreemde' uit een ver land. Communicatie verloopt met handen en voeten, met wat Engels en Spaans en soms met een tolk. Altijd spannend dus. Een ervaring die de kinderen meenemen voor de rest van hun leven.

Net als de Chileense muurschildering, zijn ook een aantal Nicaraguaanse muurschilderingen in de loop der tijd uit het Tilburgse stadsbeeld verdwenen. Enkelen zijn niet direct zichtbaar omdat ze zijn opgetrokken binnen schoolcomplexen, zoals bijvoorbeeld op het Beatrix College in de Reeshof.

DSCN388420160927 131551Alex en Julia bij mural Christoffelschool kleinmuurschilderproject op sbo Zonnesteen8IMG 20230422 183132325 HDRIMG 3961De thans zichtbare murales zijn:

  • Buurttuin Atelierstraat (Burg. Brokxlaan) - zie eerste foto bij dit artikel, helaas is deze behoorlijk afgebladderd.
  • MBO Yuverta Spoorlaan (aan spoorzijde gebouw, te zien vanuit de trein) - zie tweede foto bij dit artikel.
  • Speeleiland Stenen Kamperpark (Hasselt) - zie foto.
  • Buurtpark Natuurtuin (Stokhasselt) - zie foto.
  • Speelplaats BS Christoffel (Schout Backstraat) - zie foto.
  • Speelplaats OBS Panta Rei (Lancierstraat).
  • Speelplaats SBO Zonnesteen (2 schilderingen) - zie foto.
  • Gevel Korvelseweg (t.h.v. van Sonstraat) - zie foto.
  • Tuin broedplaats WijWest - zie foto.

Lees meer: In Latijns-Amerika spreken de muren, een artikel van Maarten Dekker (2020) https://www.lachispa.nl/artikelen-kunst-cultuur/in-latijns-amerika-spreken-de-muren/ 

Herman Fitters

Een geactualiseerde versie van dit artikel, met meer foto's van Tilburgse murals, staat op de website Brabant Cultureel https://www.brabantcultureel.nl/2023/09/15/brabantse-muurschilderingen-schatplichtig-aan-latijns-amerika/